🕉️ श्री शिवशंभू बहुउद्देशीय संस्था 🔱

समुद्र मंथन (Samudra Manthan) ही हिंदू पुराणकथांमध्ये वर्णन केलेली एक प्रसिद्ध घटना आहे. ही कथा विष्णू पुराण, महाभारत आणि इतर पुराणांमध्ये सापडते. या कथेमध्ये देव (देवता) आणि दानव (असुर) यांनी मिलाफ करून समुद्र मंथन केले, ज्यामुळे अमृत (अमरत्वाचा रस) सहित अनेक दुर्मिळ वस्तू प्राप्त झाल्या. या कथेचे मुख्य मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत:

कथा:

समुद्र मंथनाचे कारण

देव आणि दानव यांच्यात अमरत्वाच्या इच्छेमुळे समुद्र मंथन करण्याचा निर्णय झाला. त्यांना अमृत प्राप्त करून अमर होण्याची इच्छा होती.
विष्णू भगवंतांनी देव-दानवांना समुद्र मंथन करण्यासाठी प्रेरित केले आणि त्यांना मदत करण्याचे वचन दिले.

समुद्र मंथनाची प्रक्रिया

समुद्र मंथनासाठी मंदर पर्वताचा मथनी (मंथनाचा दांडा) म्हणून वापर करण्यात आला.
वासुकी नागाची रज्जू (दोरी) म्हणून वापरली गेली. देवांनी नागाचे शेपटीचा भाग धरला, तर दानवांनी डोक्याचा भाग धरला.
मंथन सुरू झाल्यावर समुद्रातून अनेक दुर्मिळ वस्तू बाहेर पडल्या.

समुद्र मंथनातून प्राप्त झालेल्या वस्तू

हळाहळ (विष): मंथन सुरू झाल्यावर सर्वप्रथम हळाहळ (विष) निघाले. त्याचा प्रचंड विषारी प्रभाव पाहून शिवांनी ते विष प्याले आणि त्याचा परिणाम नष्ट करून सर्वांचे रक्षण केले.
कामधेनू (दिव्य गाय): ही गाय सर्व इच्छा पूर्ण करणारी होती. ती ऋषि-मुनींना दिली गेली.
उच्चैश्रवा (सातमुखी घोडा): हा घोडा दानवांना मिळाला.
ऐरावत (सफेद हत्ती): हा हत्ती इंद्राला मिळाला.
कौस्तुभ मणी: ही दिव्य मणी विष्णू भगवंतांनी धारण केली.
कल्पवृक्ष (पारिजात वृक्ष): हा वृक्ष स्वर्गात रोपवण्यात आला.
लक्ष्मी (संपत्तीची देवी): लक्ष्मीदेवी समुद्रातून प्रकट झाल्या आणि विष्णूंना पत्नी म्हणून मिळाल्या.
अमृत: शेवटी अमृत कलश समुद्रातून बाहेर आला.

अमृताचा वाटप

अमृत मिळवण्यासाठी देव आणि दानव यांच्यात तीव्र स्पर्धा सुरू झाली.
विष्णू भगवंतांनी मोहिनी अवतार धारण करून दानवांना फसवले आणि अमृत फक्त देवांना वाटले.
यामुळे देव अमर झाले, तर दानवांना अमृत मिळाले नाही.

समुद्र मंथनाचा फायदा

देवांना अमरत्व प्राप्त झाले.
विष्णू, शिव, लक्ष्मी आदि देवतांचे महत्त्व वाढले.
समुद्र मंथनातून प्राप्त झालेल्या वस्तूंनी देव आणि दानव यांच्यात संतुलन निर्माण झाले.

समुद्र मंथनाचे महत्त्व

ही कथा सहकार्य, संघर्ष आणि नैतिकतेचे प्रतीक आहे.
यातून अहंकार, लोभ आणि मोह यांचा पराभव होतो आणि सत्याचा विजय होतो असे सांगितले जाते.