🕉️ अनुक्रमणिका 🔱

श्लोक १

धृतराष्ट्र उवाच |
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः |
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय ॥ १ ॥

📖 अर्थ: धृतराष्ट्र म्हणतो – हे संजय! धर्मभूमी कुरुक्षेत्रावर युद्धासाठी एकत्र आलेले माझे पुत्र आणि पांडवांनी काय केले? 🤔⚔️

श्लोक २

सञ्जय उवाच |
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा |
आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥ २ ॥

📖 अर्थ: संजय म्हणतो – पांडवांची व्यवस्थित मांडलेली सेना पाहून दुर्योधन अस्वस्थ झाला. 👀🎯

श्लोक ३

पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् |
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता ॥ ३ ॥

📖 अर्थ: "हे आचार्या, पाहा या पांडवांच्या मोठ्या सैन्याची रचना, जी तुमच्या बुद्धिमान शिष्य द्रुपदपुत्र (धृष्टद्युम्न) याने केली आहे." 👁️🎖️

श्लोक ४

अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि |
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथः ॥ ४ ॥

📖 अर्थ: "येथे भीम आणि अर्जुनासारखे युद्धात शूर, महान धनुर्धारी, युयुधान (सात्यकी), विराट आणि महारथी द्रुपद आहेत." 💪🏹

श्लोक ५

धृष्टकेतुश्चेकितानः काशिराजश्च वीर्यवान् |
पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङ्गवः ॥ ५ ॥

📖 अर्थ: "धृष्टकेतू, चेकितान, पराक्रमी काशिराज, पुरुजित, कुंतीभोज आणि शूर शैब्य यांसारखे महारथी आहेत." 🛡️⚔️

श्लोक ६

युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् |
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथाः ॥ ६ ॥

📖 अर्थ: "युधामन्यू, विक्रांत उत्तमौजा, सौभद्र (अभिमन्यू) आणि द्रौपदीचे पुत्र हे सर्व महारथी आहेत." 🏹🛡️

श्लोक ७

अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम |
नायका मम सैन्यस्य संज्ञार्थं तान्ब्रवीमि ते ॥ ७ ॥

📖 अर्थ: "हे द्विजोत्तम (द्रोणाचार्य), आमच्या सैन्यातील प्रमुख सेनापतींची मी तुम्हाला माहिती देतो, त्यांची नावे सांगतो." 🎖️🗣️

श्लोक ८

भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जयः |
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिस्तथैव च ॥ ८ ॥

📖 अर्थ: "तुम्ही (द्रोण), भीष्म, कर्ण, कृपाचार्य, युद्धात विजयी असलेले अश्वत्थामा, विकर्ण आणि सौमदत्ती (भूरिश्रवा) हे आहेत." 🛡️⚔️

श्लोक ९

अन्ये च बहवः शूरा मदर्थे त्यक्तजीविताः |
नानाशस्त्रप्रहरणाः सर्वे युद्धविशारदाः ॥ ९ ॥

📖 अर्थ: "इतरही अनेक शूर योद्धे आहेत, जे माझ्यासाठी प्राणत्याग करण्यास सिद्ध आहेत. ते सर्व विविध शस्त्रांनी सज्ज आणि युद्धकलेत निपुण आहेत." ⚔️🛡️

श्लोक १०

अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् |
पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् ॥ १० ॥

📖 अर्थ: "भीष्माच्या संरक्षणाखाली असलेले आमचे सैन्य अमर्याद आहे, तर भीमाच्या संरक्षणाखाली असलेले त्यांचे सैन्य मर्यादित आहे." 🛡️⚖️

श्लोक ११

अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः |
भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्तः सर्व एव हि ॥ १-११॥

📖 अर्थ: "तुम्ही सर्व यथास्थान राहून भीष्माचे संरक्षण करा." 🛡️👥

श्लोक १२

तस्य सञ्जनयन्हर्षं कुरुवृद्धः पितामहः |
सिंहनादं विनद्योच्चैः शङ्खं दध्मौ प्रतापवान् ॥ १-१२॥

📖 अर्थ: "त्यानंतर कुरुकुलातील वडील पितामह भीष्म यांनी आनंद निर्माण करणारा आणि गर्जना करणारा शंख वाजविला." 🐚🎶

श्लोक १३

ततः शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखाः |
सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत् ॥ १-१३॥

📖 अर्थ: "त्यानंतर शंख, नगाऱे, ढोल, ताशे आणि गोमुख यांचा एकत्रित आवाज झाला, जो मोठा गजबजाट निर्माण करणारा होता." 🥁🎺

श्लोक १४

ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ |
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ॥ १-१४॥

📖 अर्थ: "त्यानंतर श्वेत अश्वांनी युक्त असलेल्या महान रथात बसलेल्या श्रीकृष्ण आणि अर्जुन यांनी दिव्य शंख वाजविले." 🐎🎶

श्लोक १५

पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जयः |
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदरः ॥ १-१५॥

📖 अर्थ: "हृषीकेश (श्रीकृष्ण) यांनी पाञ्चजन्य, अर्जुनाने देवदत्त, आणि भीमाने पौण्ड्र नावाचा महाशंख वाजविला." 🐚🎶

श्लोक १६

अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः |
नकुलः सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ ॥ १-१६॥

📖 अर्थ: "राजा युधिष्ठिराने अनंतविजय, नकुलाने सुघोष आणि सहदेवाने मणिपुष्पक शंख वाजविला." 🐚🎶

श्लोक १७

काश्यश्च परमेष्वासः शिखण्डी च महारथः |
धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजितः ॥ १-१७॥

📖 अर्थ: "काशीराज, महान धनुर्धारी शिखंडी, धृष्टद्युम्न, विराट आणि अपराजित सात्यकी यांनीही आपापले शंख वाजविले." 🐚🎶

श्लोक १८

द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वशः पृथिवीपते |
सौभद्रश्च महाबाहुः शङ्खान्दध्मुः पृथक्पृथक् ॥ १-१८॥

📖 अर्थ: "हे पृथ्वीपती (धृतराष्ट्र), द्रुपद, द्रौपदीचे पुत्र आणि महाबाहू सौभद्र (अभिमन्यू) यांनीही वेगवेगळे शंख वाजविले." 🐚🎶

श्लोक १९

स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् |
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलोऽभ्यनुनादयन् ॥ १-१९॥

📖 अर्थ: "हा शंखांचा आवाज धृतराष्ट्राच्या पुत्रांच्या हृदयांना भेदणारा होता, आणि आकाश आणि पृथ्वी यांना गजबजाट करणारा होता." 🌍💥

श्लोक २०

अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान्कपिध्वजः |
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डवः ॥ १-२०॥

📖 अर्थ: "त्यानंतर हनुमानच्या चिन्हांकित ध्वजा असलेल्या अर्जुनाने धृतराष्ट्राच्या पुत्रांची सैन्यरचना पाहिली आणि शस्त्रांचा वर्षाव सुरू होण्याच्या आधी त्याने आपले धनुष्य उचलले." 🏹🛡️

श्लोक २१-२२

अर्जुन उवाच |
सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत ।
यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान् ॥ १-२१॥

कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन् रणसमुद्यमे ।
योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः ॥ १-२२॥

📖 अर्थ: अर्जुन म्हणाले, "हे अच्युत (श्रीकृष्ण), माझा रथ दोन्ही सैन्यांच्या मध्यभागी उभा करा, जेणेकरून मी युद्धाची इच्छा असलेल्या योद्ध्यांकडे पाहू शकेन.
या युद्धात माझ्यासोबत लढण्यासाठी कोण आले आहेत, ते मी पाहू इच्छितो." 🤔👁️

श्लोक २३

योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागताः |
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षवः ॥ १-२३॥

📖 अर्थ: "मी पाहू इच्छितो की, दुर्बुद्धी धृतराष्ट्राच्या पुत्राच्या युद्धातील आवडतीची कामगिरी करण्यासाठी कोण आले आहेत." 👀💭

श्लोक २४

सञ्जय उवाच |
एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत ।
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् ॥ १-२४॥

📖 अर्थ: सञ्जय म्हणाले, "हे भारत (धृतराष्ट्र), अर्जुनाने असे सांगितल्यावर हृषीकेश (श्रीकृष्ण) यांनी दोन्ही सैन्यांच्या मध्यभागी उत्तम रथ उभा केला." 🛡️🐎

श्लोक २५

भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् |
उवाच पार्थ पश्यैतान्समवेतान्कुरूनिति ॥ १-२५॥

📖 अर्थ: "भीष्म, द्रोण आणि इतर सर्व राजांसमोर त्यांनी अर्जुनाला सांगितले, 'हे पार्थ, येथे एकत्र आलेले कुरूंकडे पाहा.'" 👁️🗣️

श्लोक २६

तत्रापश्यत्स्थितान्पार्थः पितॄनथ पितामहान् |
आचार्यान्मातुलान्भ्रातॄन्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा ॥ १-२६॥

📖 अर्थ: "त्यानंतर अर्जुनाने तेथे उभे असलेले आपले वडील, आजोबा, गुरू, मामेभाऊ, भाऊ, पुत्र, नातवंडे आणि मित्र पाहिले." 👨‍👩‍👧‍👦💔

श्लोक २७

श्वशुरान्सुहृदश्चैव सेनयोरुभयोरपि |
तान्समीक्ष्य स कौन्तेयः सर्वान्बन्धूनवस्थितान् ॥ १-२७॥

📖 अर्थ: "दोन्ही सैन्यांमध्ये उभे असलेले सासरे, मित्र आणि इतर बंधूंना पाहून अर्जुन (कौंतेय) खिन्न झाला." 😔💔

श्लोक २८

कृपया परयाविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत् |
दृष्ट्वेमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितम् ॥ १-२८॥

📖 अर्थ: "त्यानंतर अर्जुन खूप दुःखी झाला आणि त्याने श्रीकृष्णाला म्हटले, 'हे कृष्ण, युद्धासाठी उभे असलेले माझे स्वजन पाहून माझे मन दुःखाने भरून आले आहे.'" 😢💔

श्लोक २९

वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते |
गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ॥ १-२९॥

📖 अर्थ: "माझे शरीर कापत आहे, माझे केस उभे राहिले आहेत, माझ्या हातातून गांडीव धनुष्य सरकत आहे, आणि माझी त्वचा जळत आहे." 😰💔

श्लोक ३०

न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मनः |
निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव ॥ १-३०॥

📖 अर्थ: "मी एका जागी स्थिर राहू शकत नाही, माझे मन भ्रमण करत आहे, आणि हे केशव (कृष्णा), मला फक्त अपशकुन दिसत आहेत." 😔🌀

श्लोक ३१

न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च |
किं नो राज्येन गोविन्द किं भोगैर्जीवितेन वा ॥ १-३१॥

📖 अर्थ: "हे कृष्णा, मला विजयाची, राज्याची किंवा सुखाची इच्छा नाही. हे गोविंदा, राज्याने, भोगांनी किंवा जीविताने आम्हाला काय फायदा होणार आहे?" 🤔💭

श्लोक ३२-३५

येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च |
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च ॥ १-३२॥

आचार्याः पितरः पुत्रास्तथैव च पितामहाः |
मातुलाः श्वशुराः पौत्राः श्यालाः सम्बन्धिनस्तथा ॥ १-३३॥

एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन |
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते ॥ १-३४॥

निहत्य धार्तराष्ट्रान्नः का प्रीतिः स्याज्जनार्दन |
पापमेवाश्रयेदस्मान्हत्वैतानाततायिनः ॥ १-३५॥

📖 अर्थ: "ज्यांच्यासाठी आम्हाला राज्य, भोग आणि सुखाची इच्छा होती, तेच आता युद्धात प्राण आणि धन दोन्ही गमावून उभे आहेत.
गुरू, वडील, पुत्र, आजोबा, मामे, सासरे, नातवंडे, साडू आणि इतर नातेवाईक यांना मारण्याची माझी इच्छा नाही, हे मधुसूदन (कृष्णा).
जरी त्यांनी मला मारण्याचा प्रयत्न केला तरीही मी त्यांना मारू इच्छित नाही. तीन लोकांचे राज्य मिळाले तरीही मी हे करू इच्छित नाही, मग ह्या पृथ्वीच्या राज्यासाठी तर नाहीच.
हे जनार्दन (कृष्णा), धृतराष्ट्राच्या पुत्रांना मारून आम्हाला काय आनंद मिळणार आहे? या आक्रमकांना मारल्याने आम्हाला फक्त पापच लागेल." 😢💔

श्लोक ३६

तस्मान्नार्हा वयं हन्तुं धार्तराष्ट्रान्स्वबान्धवान् |
स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिनः स्याम माधव ॥ १-३६॥

📖 अर्थ: "म्हणून आम्ही आमच्या स्वजनांना, धृतराष्ट्राच्या पुत्रांना मारण्यास पात्र नाही. हे माधव (कृष्णा), आपल्या स्वजनांना मारून आम्ही कसे सुखी होऊ?" 😔💭

श्लोक ३७-३८

यद्यप्येते न पश्यन्ति लोभोपहतचेतसः |
कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम् ॥ १-३७॥

कथं न ज्ञेयमस्माभिः पापादस्मान्निवर्तितुम् |
कुलक्षयकृतं दोषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन ॥ १-३८॥

📖 अर्थ: "जरी यांनी लोभाने आपले मन नष्ट केले आहे आणि कुलक्षय आणि मित्रद्रोह यांचे पाप पाहिले नाही, तरीही आम्ही हे पाप पाहून त्यापासून दूर राहण्याचा प्रयत्न का करू नये, हे जनार्दन (कृष्णा)?" 🤔💭

श्लोक ३९

कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्माः सनातनाः |
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत ॥ १-३९॥

📖 अर्थ: "कुल नष्ट झाल्यावर सनातन कुलधर्म नष्ट होतात. धर्म नष्ट झाल्यावर संपूर्ण कुल अधर्माने व्यापले जाते." 📜🔥

श्लोक ४०

अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रियः |
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्करः ॥ १-४०॥

📖 अर्थ: "हे कृष्णा, अधर्माच्या प्रभावामुळे कुलातील स्त्रिया दूषित होतात. स्त्रिया दूषित झाल्यावर वर्णसंकर निर्माण होतो." 👩‍👧‍👦🔥

श्लोक ४१

सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च |
पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रियाः ॥ १-४१॥

📖 अर्थ: "वर्णसंकर कुलघ्न आणि कुलासाठी नरकासारखा आहे. त्यांचे पितर पिण्ड आणि उदकक्रिया नष्ट झाल्यामुळे नरकात पडतात." 🔥💔

श्लोक ४२-४३

दोषैरेतैः कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकैः |
उत्साद्यन्ते जातिधर्माः कुलधर्माश्च शाश्वताः ॥ १-४२॥

उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन |
नरकेऽनियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम ॥ १-४३॥

📖 अर्थ: "हे जनार्दन (कृष्णा), या दोषांमुळे कुलघ्नांचे जातिधर्म आणि शाश्वत कुलधर्म नष्ट होतात.
कुलधर्म नष्ट झालेल्या मनुष्यांना अनियंत्रित नरकवास भोगावा लागतो, असे आम्ही ऐकले आहे." 😔🔥

श्लोक ४४

अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् |
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यताः ॥ १-४४॥

📖 अर्थ: "अरेरे, राज्यसुखाच्या लोभाने आम्ही मोठे पाप करण्याचा निर्णय घेतला आहे. आम्ही आमच्या स्वजनांना मारण्यासाठी उभे आहोत." 😢💔

श्लोक ४५

यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणयः |
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् ॥ १-४५॥

📖 अर्थ: "जर शस्त्रधारी धृतराष्ट्राचे पुत्र युद्धात मला निःशस्त्र आणि प्रतिकार न करणाऱ्या मारतील, तर ते माझ्यासाठी अधिक कल्याणकारक असेल." 😔✌️

श्लोक ४६

सञ्जय उवाच |
एवमुक्त्वार्जुनः सङ्ख्ये रथोपस्थ उपाविशत् |
विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानसः ॥ १-४६॥

📖 अर्थ: सञ्जय म्हणाले, "असे म्हणून अर्जुन युद्धभूमीत रथाच्या आसनावर बसला आणि शोकाने व्याकुळ झालेल्या मनाने बाणसहित धनुष्य टाकून दिले." 😢🏹

श्लोक ४७

अर्जुनस्य वचः श्रुत्वा भगवानुवाच केशवः |
सेनयोरुभयोर्मध्ये विषीदन्तमिदं वचः ॥ १-४७॥

📖 अर्थ: "अर्जुनाचे हे शब्द ऐकून, दोन्ही सैन्यांच्या मध्यभागी उभ्या असलेल्या श्रीकृष्णांनी खिन्न झालेल्या अर्जुनाला हे शब्द सांगितले." 🗣️🙏

संपूर्ण अध्याय 👈 👉 अध्याय २

१) अर्जुन विषाद योग (अध्याय १)